afbeelding: Aelbert Cuyp: De Maas te Dordrecht, 1650, National Gallery of Art, Washington

Wat bracht Turner zo vaak juist naar Dordrecht?

Turner moet de stad al gekend hebben van de gezichten op Dordrecht van Aelbert Cuyp en Jan van Goyen die hij in Engeland zag. Hij ging echt op zoek naar de stad van zijn held Cuyp. ‘

Hij herkende in Dordrecht zeilboten en noteerde op schetsen ‘small Cuyp schuyt’ bij zo’n boot voor de Grote Kerk. Ook koeien en het licht deden hem aan Cuyp denken. Enkele Dordtse schetsen resulteerden in een geschilderd stadsgezicht dat een hommage aan Cuyp is.

Een jaar na zijn eerste bezoek van 1817 voltooide Turner dat grote schilderij met de ‘Dort Packet- Boat’, en het werd een van zijn eerste grote successen.

afbeelding: Dort of Dordrecht: De Dortse pakketboot van Rotterdam bij windstilte. MW Turner 1818- Yale Centre for British Art, Yale University 

De meest mensen zullen Turner kennen van zijn schilderijen waarin hij speelt met licht en zonsondergangen. Hij zou bij de Romantiek horen maar veel van die schilderijen lijken mij meer impressionistisch en zelfs abstract, zijn tijd ver vooruit, klopt dat?
Turner werkte nooit geheel abstract. Wel was hij zo gefascineerd door zonlicht dat hij zijn onderwerpen liet vervagen en in een nevel liet opgaan of in mistig zonlicht. Dat leerde hij onder andere van Cuyp, die bekend stond om zijn zachte gouden licht van een zonsondergang. Op die gouden gloed van Cuyp zoomde Turner als het ware in. Hij liet soms alles baden in mistig zonlicht. De impressionisten vonden dat later in de 19de eeuw prachtig. Toch is hij vooral een rusteloze romanticus, die eindeloos op reis ging op zoek naar inspiratie. En die vond hij dus ook bij Cuyp. Vooral in Turners vroege werk, dat al van grote klasse is, is dat goed te zien.

afbeelding: Study for Dort, 1815, uit Turners schetsboek, Tate Gallery

Hoe was hij als tekenaar? 

De schetsboekjes laten Turner zien als een snelle, slordige, maar ook virtuoze en doeltreffende tekenaar. Soms zijn het uiterst summiere krabbels. Dan weer gedetailleerde schetsen. Overal waar hij kwam tekende hij, alles wat zijn interesse trok legde hij in vlotte potloodschetsen vast die voor hem oefening, studie waren en een geheugensteun. Dikwijls zette hij er notities bij, bijvoorbeeld over kleuren. Hij gebruikte de schetsen om uit te werken in zijn atelier tot schilderijen. 

De plekken van de tekeningen in Dordrecht waren summier aangegeven. Hoe heeft u de exacte locatie achterhaald?
Kijken en vergelijken. De schetsboekjes staan gelukkig ook allemaal online op de website van de Tate Gallery en wij hebben zelf een prachtige beeldbank van het archief met oude foto’s en tekeningen die laten zien hoe Dordrecht er in de 19de eeuw uitzag. Daarvan staan ook mooie voorbeelden in de wandelgids. 

U als conservator kreeg de mogelijkheid de Dordtse schetsboekjes te bekijken. Hoe was het om ze van zo dichtbij in te zien?
Het mooie is dat je over zijn schouder meekijkt en getuige wordt van het creatieve proces. Het duurt even voordat je zijn vlugge en bondige tekenstijl goed kan lezen, het is ook vaak een hele puzzel, omdat hij bijna nooit keurig op volgorde tekende, maar na lang bestuderen wordt het steeds duidelijker en kom je steeds dichter bij de kunstenaar. Je loopt ook als het ware met Turner mee door de stad. 

Welke tekeningen hebben de meeste indruk op u gemaakt?

Het leukste was om Dordtse schetsen te ontdekken waarvan al sinds 1909 werd gedacht dat die Rotterdam voorstelden. Daarnaast zijn ook enkele hele summiere tekeningen, vaak maar een paar lijnen die de skyline aangeven, zeer mooi.

Doen! En ontdek al wandelend door Dordrecht op welke plaatsen Turner heeft gestaan om zijn schetsen te maken. De wandelgids “Turner in Dordrecht” is een mooie en informatieve gids met veel schetsen, vergelijkbare foto’s en schilderijen, voor €11,50 te koop in de museumwinkel van het Dordrechts Museum.

Annemarie van Huis